Agenten zijn de ogen en oren van een wijk. Vaak voelen ze aan dat er iets niet klopt. Ze zien bijvoorbeeld jongens in dure merkkleding rondlopen en in luxe auto’s rondrijden. Bij controle blijken sommigen antecedenten te hebben. Zoals de jongeman die financieel rechercheur Bart Rekker aanhield bij een verkeerscontrole vanwege asociaal rijgedrag. “Uit onze systeeminformatie bleek dat hij al een keer veroordeeld was voor een strafbaar feit. Ook bleek uit een eerder afgelegde verklaring dat hij een Wajong uitkering had. Hoe kan iemand daarvan een dure huurauto van 700 euro per maand betalen?”

Volgens de traditionele – en nog steeds gangbare – methode start de politie in zo’n geval meestal een onderzoek naar drugshandel. Maar volgens Paul van Ham, projectleider van de “Financiële vingerafdruk”, kost dit niet alleen veel tijd en capaciteit maar is de bewijsvoering daarvan meestal mager. Met als gevolg dat er wellicht wat drugs worden gevonden bij een huiszoeking, en de verdachte – na een lichte straf – zijn leventje weer op dezelfde voet doorzet.

Verdenking witwassen

De financiële vingerafdruk is een methode gericht op het afpakken van – onverklaarbaar – vermogen van jonge criminelen. Niet drugshandel maar een verdenking van witwassen is hierbij het startpunt van onderzoek. Van Ham: “De verschillende signalen die we van de jongeman hadden ontvangen gaf opgeteld daarvoor genoeg aanleiding. Het proces-verbaal bespreken we dan altijd eerst met de officier van justitie die leiding geeft aan het onderzoek. En we stemmen af of vervolgonderzoek juridisch haalbaar is. Als dat het geval is doorloopt het onderzoeksteam altijd een standaard stappenplan.”

“De iRVI biedt in een vroeg stadium van een onderzoek een totaalbeeld van de financiële situatie”

Opvragen iRVI

Als eerste stap wordt een Rapportage Vermogen en Inkomsten (iRVI) bij iCOV opgevraagd. Bart Rekker: “Zo’n rapportage ontvangen we binnen enkele uren waardoor we in een vroeg stadium van het onderzoek een totaalbeeld van de financiële situatie van een verdachte hebben. Uit de rapportage bleek dat de jongeman een inkomen onder modaal had. Hij had ook geen erfenissen of andere inkomstenbronnen en het eindsaldo op de bankrekening per 31 december was laag. Zijn financiële situatie kwam dus niet overeen met het beeld dat we van hem hadden. Dit versterkte de verdenking van witwassen. Dit soort inzichten maken de iRVI een onmisbare schakel in de financiële vingerafdruk.”

Contant geld

De iRVI biedt aanknopingspunten voor de daaropvolgende stap: het vorderen van de bankgegevens van de verdachte voor een periode van minimaal vijf jaar. Rekker: “Daaruit bleek dat de jongeman in twee jaar tijd tienduizenden contanten op zijn rekening had gestort waarvan hij onder meer dure exclusieve kleding had gekocht. Hoe hij aan dat geld kwam bleek ook niet uit de financiële analyse waarbij we alle bankmutaties en Nibud-normen – de geschatte uitgaven van een huishouden – naast elkaar leggen en vergelijken met de uitgaven- en inkomstenpatronen. Ik zag dat hij een minimaal bedrag aan eten, brandstof etc. had uitgegeven terwijl de Nibud-norm in zijn situatie drie keer zo hoog ligt. Dat wees er dus op dat hij naast het gestorte bedrag ook nog cashgeld had waarvan hij zijn dagelijkse levensbehoeftes had betaald.”

“In de waarheidsvinding draait het om hoe iemand aan het aangetroffen vermogen komt”

Kracht methode

Op basis van de verdenking én de daaropvolgende financiële analyse vraagt het onderzoeksteam een machtiging conservatoir beslag aan bij de rechter-commissaris. Van Ham: “Die is tot nu toe in alle onderzoeken die we via de financiële vingerafdruk hebben gedaan toegewezen. Erna volgt dan de laatste stap: een onaangekondigde doorzoeking van de woning en mogelijke aanhouding. Zoals in vrijwel alle onderzoeken, troffen we ook in deze zaak drugs aan, honderden grammen cocaïne. Je weet dan dat dat het delict is dat eraan ten grondslag ligt maar een bewijs van drugshandel is daarmee niet rond. Maar in de waarheidsvinding van de financiële vingerafdruk draait het daar niet om, maar juist om hoe iemand aan het aangetroffen vermogen komt. Een leugenachtige of geen verklaring in combinatie met de financiële analyse en wat er is aangetroffen bij de huiszoeking leidt dan meestal tot een veroordeling voor witwassen. Zo ook in deze zaak, waar ook nog een geladen vuurwapen bij verdachte werd aangetroffen waardoor aanvullend de Wet Wapens en Munitie ten laste wordt gelegd. De jongeman werd veroordeeld voor een jaar onvoorwaardelijke gevangenisstraf en 55.000 euro ontneming.”

Landelijke uitrol

De Politie, Eenheid Noord-Nederland, heeft inmiddels vijf jaar ervaring opgedaan met deze methode. Van Ham: “Dat vraagt de nodige kennis en kunde en een andere manier van werken. De methode wordt daarom geleidelijk doorontwikkeld in Groningen, Drenthe en Friesland.” Aangezien de praktijk uitwijst dat de financiële vingerafdruk een zeer effectieve methode is om stelselmatig het criminele vermogen af te pakken van jonge criminelen en daarmee de aanwas van toekomstige leiders van criminele netwerken te verstoren, worden mogelijkheden onderzocht om deze methode landelijk uit te rollen. De methode zou bovendien ook gebruikt kunnen worden door de andere Bijzondere Opsporingsdiensten. In 2025 gaat iCOV, samen met vertegenwoordigers van het OM, de Politie, de KMar en de FIOD, verkennen wat praktisch en juridisch mogelijk is op dit gebied en welke rol zij hierin kan spelen. De plannen die daaruit naar voren komen worden ter toetsing voorgelegd aan de Rechtmatigheidsadviescommissie van iCOV. Daarna wordt besloten welke ideeën ook daadwerkelijk gerealiseerd worden.